Chimerical
Shiftings / Chimerische gestalten (of een aanzet tot mythomanie)
|
|
|
Published in Dutch
in Mba Kajere magazine in 1996. Association of ideas about gender. Chimerical Shiftings (or an initiation to mythomania)
(Dutch
text below) People favor
unambiguousness and uniformity. There is nothing as irritating as someone who
systematically breaks with prevailing codes and who causes a continuous
confusion in circles of family and friends, but particularly within the
structures of society. Take for example Janine Wegman, a well-known Rotterdam
transsexual, who wanted to renew her passport, and, due to automized
bureaucracy, found herself a man again. Yet she is not even an example of a
provocative genderbender: for many years now she maintains a monogamous
heterosexual relationship with her male partner. With the
rise of new communication systems like Internet, the possibility is created
to chose an identity in a physically less intervening manner. Man, woman,
animal, plant, machine, nothing stands in our way to become per day or per
second the avatar which suits us at that moment. And all this without
expensive operations or otherwise far-reaching consequences. But can you, in
the case of the transsexual or the cyber-genderbender, speak of a new
identity? Is it currently at all possible to consider an identity or even a
non-identity as 'truthful'? Identity, fiction, myth The Austrian
writer Elfriede Jelinek stresses in an interview the impossibility for women
to assume a subject status on a linguistic level.[1]
She points out the consequences this has for the description of feminine
lust. Even in a dominant role the female remains an object: that is to say a
masculine projection. Jelinek therefor must assume the non-identity of the
female. For a woman who wants to be accepted as a writer amongst her male
colleagues this position is understandably unacceptable. The woman as creator
of new concepts is and remains a generic-based difference. At best the
phallocentrism is replaced by 'vagina-centrism'. Patricia de
Martelaere rethinks the works of Friedrich Nietzsche - who has been noted as
a very misogynic thinker - in an interesting critical reading. She calls
Nietzsches misogyny into question and ascribes to women an almost
paradigmatical position: "What the female means to the male is in fact a
model for what the whole reality means for the yearning mortal; she is a
fascination, a challenge and a promise; she is an enchanting game of shadows
with the suggestion of a dazzling light; she is inconsistent, blinding and
tiring - but in the end she is nothing (...) It is in this sense that to
Nietzsche the woman, the being which has
no truth and also does not want to know
truth, is on the philosophical level precisely the incarnation of his own
idea of truth."[2]
Concluding she states that the generic model for Nietzsches gay science is neither that of man or
woman, but of the hermaphrodite, which she sees as the contradiction within the individual. Lieven de
Cauter discusses in Archeologie van de
kick the hermaphrodite from a semiotic point of view. He ascribes a
signifying value to the hermaphroditic: "The hermaphrodite is the
personification of the neutrum, the
'non of both', the neuter (...,) the neutral signifier."[3]
Or as de Cauter writes referring to Jacques Derrida:"The empty
signifier, vacant, brittle, changeable, useless."[4]
According to him the hermaphrodite is the main example of an empty signifier:
"He breaks with the principle of identity, the historical base of our
binary logic: the principle of identity (a=a), the principle of the excluded
third (something is either a or not-a), the principle of contradiction (a=
never not-a). (...) He 'signifies' in the end nothing else than that he is
neither the one nor the other. And yet he is also the Fata Morgana or 'both at
the same time', the mythological form of the dialectical synthesis."[5] For the
moment I will leave it an open question as to whether this is a dialectical
synthesis or not. Important is the positivity of the equivocality, the
ambivalence. In these
interpretations the hermaphrodite can offer a perspective on modes of
existence which oscillate in the tension between a (male) identity and
non-identities. It would not be a question of creating a new (opposing) truth
but of generating other options, perhaps fictions. But what is
fiction nowadays? Let me go back to our cultural heritage: the myth. Isn't
the myth the contemporary example
of fiction? A myth is a tale about the deeds of gods, demi-gods or divine
ancestors which is set in a mythical primeval age in which the world reveals
itself. A myth cannot be fitted into historical time or geografical space:
only through ritual can it be placed in time and space, as a collectively
transmitted experience. In this way the myth creates a collective identity. What
happened to the myth? In Greek times the mythical interpretation was
gradually taken over by reason. This did not necessarily have to lead to
conflict: to Aristoteles the true 'philosophos' was still a philomythos. The
sophists however had already put the word 'mythos' against 'logos'. Its truth
is determined by rational proof, the best argument. In the development of
Western thinking, based on the notion of the accumulation of knowledge, the
myths only have meaning in a historical context. A 'myth ' is then nothing
but an unmasked fable, a tale, an untrue story. Nevertheless,
how untrue is the myth in a world which becomes more and more aware of the
idea that accumulation of knowledge will not lead to final coherence, to an
absolute truth. Or, as Jean François Lyotard states, a world in which every
trust in all-encompassing legitimizing discourses has been scattered and the
supposed religious, ideological and scientific truths turned out to be just
appearances. I would like to, going from Nietzsches remark in Gőtterdammerung about how the
'true world' turned out to be a fable and his conclusion that with the true
world we also abolished the apparent world, make a proposal to a mythical
identity. Chimera: from a mythical beast
to perverse femininity "At the
beginning of the world, living and imaginary, there is a double wedding:
Mother Earth weds her son Heaven and her son the Sea. The first marriage,
which is fruitful and harmonious, a love match, produces a line of gods and
kings (...) The other marriage - the union between Gaea and Pontus - which is
a discordant one (between the fruitful earth and the unfruitful sea),
produces instead, a line of monsters and prodigies, of brothers and sisters,
along a horizontal axis dominated by two factors: seriallity and
hybridization."[6] The Chimera,
a great-grandchild of Earth and Sea is a unique beast which consists of parts
of three animals. One of the most clear descriptions is by
Appolodorus:"It had the fore part of a lion, the tail of a dragon, and
its third head, the middle one, was that of a goat, through which it belched
fire. And it devastated the country and harried the cattle; for it was a
single creature with the power of three beasts."[7]
From ancient times, like for example the Ilias,
the Chimera is described only in the context of her death: she has been
slaughtered by Bellerophon, who later meets his fate due to his
overconfidence. Ginevra
Bompiani makes in The Chimera Herself
an interesting connection between the word 'hubris', the sin which causes
Bellerophons downfall and 'hybrid', the word with which the Chimera is
described. She states that Bellerophon, through killing the Chimera, at the
same time destroys what Chimera has come to represent through the ages:
fantasy, poetic genius, dream, illusion, fiction.[8]
In the myth
of the Chimera two important elements stand out: her multiplicity and her
illusionary quality. These evidently have something to do with each other.
They feed a deep-rooted fear within Western culture which Paul Diel has
forcefully put into words: "The myth externalizes the danger in the form
of a monster encountered by chance. In truth the chimerical enemy is always
present; every man secretly carries within himself the temptation of
imaginative exaltation - that is the devouring monster, Chimera. It is clear
that 'chimera' and 'perverse imagination' are synonymous."[9] Through the
ages the Chimera and her disturbing connotations underwent a transformation
from myth to sign. In modern times she is metaphorically conceived of as the
bad muse, as a perverse feminine principle. Like in Flauberts Par les champs et par les grèves where
she represents omnipotence and nihilism at the same time: everything is
possible, nothing is important. Through her unlimited possibilities she
becomes as meaningless as Derrida's signifier:"In the last decade of the
nineteenth century, the image of the Chimera has become for poets and
writers, as for painters a metaphor for an enigmatic feminine principle which has the power to attract,
conquer and annihilate the power of the artist"[10]
In short, the Chimera seems to be a perverse feminine principle which holds
no identity, but is interpreted as an illusionary compound of shifting
identities. Chimera as a nomadic action Can this
mythical animal express ways of existence in our contemporary 'postmodern'
era? Can it mean more than what one can find in encyclopedia and dictionaries
as mythological beast, biological hybrid, psychopathological fantasy? Are
there, bringing back to memory the feminine position as a non-identity in the
beginning of my argumentation, similarities with this position? Is a possible
unequivocal reference to the feminine being surpassed? In any case here the
feminine does not stand against the masculine. She is at most a constantly
shifting 'perverse' principle, which crosses every unity: "In other
words, she contains the power to nullify any attempt at making sense and to
discourage any renunciation of it."[11]
Precisely this ambivalence makes her an empty signifier, which seduces the
thinking - in vain - to create new unambiguous meanings. Maybe we recognize
in Gilles Deleuzes thinking - he has also been inspired by Nietzsche - an
attempt to turn the Chimera into a way of thinking. According to Deleuze
Nietzsche tries to execute a decoding on the level of thinking and writing of
existing codes, this means absolute decoding or in spatial terminology:
deterritorialization. He uses the beautiful image of Kafka's The Chinese Wall, of Nomads who
besiege the city. It's the image of a nomadic warmachine that stand against
the despot with his governmental machine. The despot wants at all costs to
integrate the nomadic machine. He repeatedly wants to fixate the codings.
Important in this is that Deleuze generates a way of thinking which surpasses
the existing codes again and again. Deleuze shows that unambiguous meanings
are mere constructs. They are necessary for thinking, but impossible as
absolute truths. A chimerical way of thinking could incorporate openness
which is 'characteristic' to this thinking. What, for
example, can it state about the developments in the field of Internet, as
mentioned in the introduction. Does it open a perspective for an estimation
of the effects of the digital media? Genderbending does not necessarily need
to be looked upon as a game with the hybridity of a given identity. It is
more a chimerical principle of 'cyberspace': the loss of fixed positions of an active producer and
a passive consumer, through which a shifting of positions take place. One can
also find chimerical shiftings in the (digital) art work: heterogeneous
elements (visual, audio, tactile, etc.) which are brought together in
installations in which the experience of an unequivocal harmony between body
and mind shifts all the time. The recipient becomes producer, the producer
recipient in the effects of the medium. The oscillation between the
subject-object opposition, literally through inter-action, makes the producer
as well as the recipient part of 'the' art work. Her is not important whether
something new is happening or not. Perhaps the conceptualization of it
reveals something which has been happening within our collective experience
all the time. The
physical effects of these interactive experiences, which are not so much
caused by but laid open through recent developments, are in my opinion highly
interesting. How are we going to experience 'our' bodies? In A Cyborg Manifesto Donna Haraway tries
to create a new political perspective. She does so starting from the Cyborg.
This is a cybernetic organism - half nature, half design - without a fixed
identity, a construction, a fiction. In an introductionary essay published
along with the Dutch translation, Karin Spaink makes clear that Cyborgs in a
technical sense cannot yet be constructed, but definitely exist. By bringing
forward elaborate examples she makes it plausible that the self built part of
contemporary man has become a radical part of being human. She states: "The
Cyborg already exists: It's us. We just do not know it yet, because nobody
told us."[12] In other
words, the experience of our body has been changed radically during the ages,
but thinking about it and the socio-political implications which this
thinking gives us, we are not yet conscious of. The man who pretends to be a
woman on Internet is still a hypocrite: he is not a real woman. Female athletes are 'unmasked' by genetic research:
their male chromosomes brutally nullify their feminine characteristics and
self-awareness. However, are these 'exposures' not the final convulsions of
an outlived science? Chimerical
modes of existence
Cyborg or
Chimera, it is not about fictitious models. It is about: "... an
imaginative resource suggesting some very fruitful couplings:"[13]
The Chimera as the feminine 'principle' of which the feminine is immediately
nullified, offers a possibility to make many connections. I have been able to
mention only a few in this argumentation. In a time in which the concept
identity has become problematic I would not only want to draw the 'male'
subject thinking into question. Also the implied oppositional thinking - and
with that 'the' feminine - has to be criticized. With that I do not aim at a
dialectical synthesis like De Cauter ascribes to the hermaphrodite. I propose
an existence within the tension of identity and non-identity. Perhaps we have
to abandon the idea of making a fixed, definite distinction between
man-woman-animal-plant-machine, between artificial and real. The matter of course
with which the male identity would function as a standard measure for all
kinds of non-identities is seriously unsettled. Practically this means that
the conditioned behavior must be deconstructed as far as possible. Flowing
from this an existence could be given shape from the impulses that
continually cross the body and that creates an opportunity to break the
conditioned male-female-heterosexual or homosexual behavior. This is,
however, not about an utopian ideal in which 'mankind' is liberated. At most
about a tale of longing and belonging of man. It is not an option for an
ultimate liberation, but a proposal to accept an existence that was always
artificially created. It is a possibility to affirm this artificiality and
use it creatively, a call for the creating of myths. in that sense perhaps it
is merely a mythomania. Chimerische
gestalten (of een aanzet tot mythomanie)
Mensen houden van eenduidigheid en eenvormigheid. Er is niets zo irritant als iemand die
stelselmatig heersende codes doorbreekt en daarmee in kringen van familie,
vrienden, maar vooral binnen de structuren van de samenleving voortdurend
verwarring zaait. Neem nu Janine Wegman, de bekende Rotterdamse transsexueel,
die door de geautomatiseerde bureaucratie vanwege het vemieuwen van haar paspoort
weer als man door het leven dreigde te moeten gaan. Nu is Janine Wegman niet
eens een voorbeeld van een hemelbestormende genderbender. Zoals zovelen in
haar situatie heeft deze illustere entertainster verkozen om haar verkozen
geslachtelijke rol volledig to leven: ze heeft al jarenlang een monogame
heterosexuele relatie met een mannelijke partner. Met de opkomst
van nieuwe communicatiesystemen als Internet wordt de mogelijkheid geschapen
om op een minder fysiek ingrijpende wijze een identiteit to kiezen. Man,
vrouw, dier, plant, machine, niets staat ons meer in de weg om per dag of per
seconde de avatar te 'worden' die op dat moment bij ons past. En dit alles
zonder dure operaties of anderszins ver strekkende gevolgen. Maar is er in
het geval van de transsexueel of van de cyber-genderbender sprake van een
nieuwe identiteit? Kunnen wij in deze tijd nog spreken van een echte
identiteit of zelfs van een non-identiteit? In een eerder
bestek heb ik verslag gedaan van een interview met de Oostenrijkse schrijfster
Elfriede Jelinek.18 Zij
benadrukt de onmogelijkheid voor de vrouw om zich op talig niveau een
subjectstatus aan te meten. Ze wijst op de gevolgen die dit heeft voor het
(be)schrijven van vrouwelijke lust. Zelfs in een dominante rol blijft de
vrouw object; dat wil zeggen een mannelijke projectie. Jelinek moet daarom
uitgaan van een non-identfteit van de vrouw. Begrijpelijkerwijze is deze
positie voor een vrouw die zich als schrijver tussen haar mannelijke
collega's wil vestigen onverdragelijk. De vrouw als schepper van nieuwe
concepten is en blijft binnen het fallocentrische denken on-denkbaar. Wat te doen? Eén
optie zou kunnen zijn om een nieuwe vrouwelijke identiteit to creëren. Vanuit
de tot nu toe overwegend pejoratief opgevatte 'vrouwelijke' eigenschappen
worden daartoe aanzetten geboden. Hierin schuilt echter het gevaar dat deze
aanzetten nog steeds deel uitmaken van het fallocentristisch denken: er
blijft een scheiding op grond van geslachtelijkheid. Hoogstens dreigt het
fallocentrisme hier te worden vervangen door een 'vaginacentrisme'. Patricia de
Martelaere doordenkt vanuit een lezing van de overigens als zeer mysogyn
geboekstaafde denker Friedrich Nietzsche op interessante wijze de positie van
de vrouw. Zij stelt Nietzsches vrouwvijandigheid ter discussie en kent de
vrouw een bijna paradigmatische positie toe: "Wat de vrouw betekent voor
de man staat in feite model voor wat de hele werkelijkheid betekent voor de
hunkerende sterveling: zij is een fascinatie, een uitdaging en een belofte;
zij is een betoverend spel van schaduwen met de suggestie van een
oogverblindend licht; zij is wispelturig, oogverblindend en vermoeiend - maar
uiteindelijk is zij niets(..).Het is in deze zin dat voor Nietzsche de vrouw,
het wezen dat geen waarheid heeft en ook van geen waarheid wil weten,
op het filosofisch vlak precies de incamatie is van zijn eigen
waarheidgedachte."19 Concluderend
stelt zij dat het geslachtelijke model voor Nietzsches vrolijke wetenschap
noch dat van de man is, noch dat van de vrouw, maar van de hermafrodiet, die
zij als tegenstelling binnen het indidvidu opvat. Lieven de Cauter
bespreekt in Archeologie van de kick de hermafrodiet vanuit een
semiotisch perspectief. Hij dicht het hermafroditische een tekenwaarde toe:
"De hermafrodiet is de personificatie van het neuter, het 'geen
van beide', het neutrum. Men zou hem de neutrale, onzijdige betekenaar kunnen
noemen. Of beter gezegd: de vol-ledige signifiant, tegelijk vol en
leeg."20 Of zoals de Cauter in
een verwijzing naar Jacques Derrida schrijft: "De lege betekenaar,
vacant, brokkelig, veranderlijk, nutteloos." Volgens hem is de
hermafrodiet zo'n lege nutteloze betekenaar: "Hij breekt met het
identiteitsprincipe, de historische basis van onze binaire logica: het principe
van de identiteit (a=a), het principe van de uitgesloten derde (iets is ofwel
a ofwel niet-a), het principe van de contradictie (a= nooit niet-a).(...)Hij
'betekent' uiteindelijk niets anders dan dat hij noch het een noch het ander
is. En toch is hij ook de fata morgana van het 'beide tegelijk', de
mythologische gestalte van de dialectische synthese." Of dit een
dialectische synthese is, wil ik voorlopig in het midden laten. Van belang is
de positiviteit van de tweeslachtigheid, de ambivalentie. Zo biedt de
hermafrodiet in deze interpretaties het zicht op bestaanswijzen die
oscilleren in de spanning tussen een (mannelijke) identiteit en
non-identiteiten. Het zou er dan niet om gaan een nieuwe (tegen) waarheid te
creëren, maar eerder om andere opties - misschien wel: ficties - te
genereren. Wat is
tegenwoordig nog fictie? Laat ik teruggrijpen op ons culturele erfgoed: de
mythe. Is een mythe heden ten dage niet de fictie bij uitstek? Een mythe is
een verhaal over de daden van goden, halfgoden of goddelijke voorouders dat
zich in een mythische oertijd afspeelt, waarin de wereld tot aanschijn komt.
Een mythe kan niet worden ingepast in een historische tijd en een
geografische ruimte: als collectieve overgeleverde ervaring wordt deze
hoogstens middels rituele handelingen in eon historische tijd en ruimte
geplaatst en werkzaam gemaakt. Zo schept de mythe een collectieve identiteit. Wat is er met de
mythe gebeurd? Ten tijde van de Grieken werd de mythische interpretatie
geleidelijk aan verdrongen door een redelijke. Dit hoefde niet
noodzakelijkerwijs tot een conflict to leiden: voor Aristoteles was de ware
philosophos tevens philomythos. De sofisten echter stellen het woord 'mythos'
tegenover 'logos'. Dit wordt als het laatste woord in zijn waarheid vastgesteld
door rationele bewijzen, door het beste argument. In de ontwikkeling van het
westerse denken, waarbij uitgegaan wordt van een accumulatie van kennis,
hebben mythen nog slechts binnen een historische context betekenis. Een
'mythe' is dan een ontmaskerde fabel, een praatje, een onwaar verhaal. Echter, hoe
onwaar is de mythe in een wereld waarin het besef steeds meer doordringt dat
de accumulatie van kennis niet tot
een uiteindelijke samenhang, tot een absolute eenheid leidt. Of, zoals
Jean-François Lyotard het stelt, in een wereld waarin elk vertrouwen in Grote
Verhalen teniet is gedaan, en vermeende religieuze, ideologische en
wetenschappelijke waarheden schijn blijken to zijn. Ik zou uitgaande van
Nietzsches opmerking in Afgodenschemering over "hoe de 'ware
wereld' ten slotte een fabel werd" en zijn conclusie dat "met de
ware wereld wij ook de schijnbare hebben afgeschaft" een voorstel tot
een mythische identiteit willen doen. Chimera:van
mythisch monsterdier naar perverse vrouwelijkheid Bij het ontstaan
van de wereld vindt er een dubbel huwelijk plaats: moeder Aarde trouwt met
haar zoon Hemel en haar zoon Zee. Het eerste huwelijk blijkt vruchtbaar en
harmonisch, het tweede echter - tussen de vruchtbare aarde en de onvruchtbare
zee - disharmonisch. Uit dit huwelijk worden allerlei monsters geboren, hun
kinderen zijn hybriden die op fantastische wijze zijn samengesteld uit
dierlijke en menselijke kenmerken. De Chimera, een achterkleinkind van Aarde
en Zee is het drievoudige dier. Eén van de meest duidelijke beschrijvingen is
van Apollodorus: "Het had een voorste gedeelte van een leeuw, de staart
van een draak, en haar derde hoofd, de middelste, was dat van een geit,
waardoor het vuur spuwde. En het vernietigde het platteland en bestookte het
vee; want het was een wezen met de kracht van drie beesten."21 De Chimera wordt
van oudsher, zoals bijvoorbeeld in de Ilias, beschreven in context van haar
dood. Zij wordt afgeslacht door Bellerophon, die later door zijn overmoed
zelf ten onder gaat. Ginevra Bompiani legt in The Chimera Herself een
interessant verband tussen het woord 'hybris', de zonde die Bellerophons
neergang veroorzaakt, en 'hybrid', het woord waarmee de Chimera wordt
beschreven. Zij stelt dat Bellerophon, door de moord op Chimera,
tegelijkertijd teniet doet wat Chimera in de loop der eeuwen is gaan
representeren: fantasie, poetische genialiteit, droom, illusie, fictie.22 In de mythe van
de Chimera treden dus twee belangrijke elementen op de voorgrond: haar
veelvoudigheid en het illusoire gehalte. Deze hebben blijkbaar iets met
elkaar te maken. Zij voeden een diepgewortelde angst in onze cultuur die door
Paul Diel krachtig wordt verwoord: "The myth externalizes the danger in
the form of a monster encountered by chance. In thruth the
chimerical enemy is always present; every man carries secretly within himself
the temptation of imaginitive exaltation - that is the devouring monster,
Chimera. It is clear that 'chimera' and 'perverse imagination' are
synonymous."23 De Chimera en
haar verontrustende connotaties hebben in de loop der eeuwen een
transformatie ondergaan van mythe naar teken. In moderne tijden wordt ze ten
slotte metaforisch opgevat als slechte muze, als een pervers
vrouwelijk principe. Zoals bij Flaubert in Par les champs et par les
greves, waar zij tegelijkertijd almacht en nihilisme vertegenwoordigt:
alles is mogelijk, niets is van belang. Door haar ongelimiteerde
mogelijkheden wordt zij echter even betekenisloos als Derrida's betekenaar. "In
the last decade of the nineteenth century, the image of the Chimera had
become for poets and writers, as for painters a metaphor for an enigmatic
feminine principle which has the power to attract, conquer and annihilate the
power of the artist."24 Kortom, de
Chimera blijkt een pervers vrouwelijk principe dat geen identiteit inhoudt,
maar wordt opgevat als een illusoire samenstelling van verschuivende
identiteiten. Chimera
als nomadische werking Zegt dit mythisch
beeld iets over bestaanswijzen in onze hedendaagse 'postmoderne tijd'? Is het
meer dan wat in encyclopedieën en woordenboeken terug te vinden is als 'een
mythologisch monsterdier', 'een biologische entbastaard' of 'een
psychopathologische hersenschim'? Zijn er, de vrouwelijke positie als
non-identiteit uit het begin van mijn betoog memorerend, overeenkomsten met
deze positie? Wordt hier een mogelljk eenduidige verwijzing naar het
vrouwelijke overschreden? In ieder geval staat het vrouwelijke niet tegenover
het mannelijke. Ze is hoogstens een telkens verschuivend 'pervers'
principe, dat iedere eenheid doorkruist: "In other words, she contains
the power to nullify any attempt at making sense, and to discourage any
renunciation of it"25 Precies deze
ambivalentie maakt haar tot een lege betekenaar, die het denken verleidt om -
tevergeefs - nieuwe eenduidige betekenissen uit te vinden. Misschien
herkennen we in de eveneens door Nietzsche geinspireerde tekst Nomaden-denken
van Gilles Deleuze een poging om de Chimera om te zetten in een chimerische
denkwijze. Volgens Deleuze tracht Nietzsche op het niveau van denken en
schrijven een dekodering te voltrekken van bestaande kodes, dit wil zeggen
een absolute dekodering of in ruimtelijke termen: deterritorialisering. Deleuze gebruikt
daartoe het prachtlge beeld van Kafka uit De chinese muur : een beeld
van Nomaden die de stad belegeren. Het is het beeld van een nomadische
oorlogsmachine die tegenover de despoot met zijn bestuurlijke machine staat.
De despoot wil koste wat het kost de nomadische machine integreren:
dekoderingen wil hij voortdurend opnieuw vastzetten. Van belang voor
mijn betoog is dat bij Deleuze een denkwijze wordt gegenereerd die bestaande
koderingen steeds opnieuw doorkruist. Deleuze laat daarmee zien dat
eenduidige betekenissen slechts constructen zijn. Weliswaar noodzakelijk voor
het denken, maar onmogelijk als absolute waarheden. Een chimerische denkwijze
incorporeert de openheid die dit denken 'eigen' is. Wat zegt dit
bijvoorbeeld over de in de inleiding genoemde ontwikkelingen op het gebied
van Internet? Biedt dit een perspectief voor een inschatting van de werking
van de nieuwe media? De gender-bending hoeft niet zozeer te worden
gezien als een spel met de hybriditeit van een gegeven identiteit. Het is
meer een chimerisch principe van 'cyberspace': het verdwijnen van de vaste
posities van een actieve producent en een passieve consument, waardoor een
voortdurend verschuiven van posities plaatsvindt. Het zijn chimerische
verschuivingen die ook in het kunstwerk zijn terug te vinden: heterogene
elementen (visuele, geluiden, tactiele etcetera) worden samengebracht in
installaties waarin de ervaring van een eenduidige harmonie tussen lichaam en
geest steeds verschuift. De recipiënt
wordt producent, de producent recipiënt in de doorwerking van het medium. De
oscillatie tussen de subject-object positie door een letterlijke inter-actie,
maakt dat zowel producent als recipiënt onderdeel wordt van 'het' kunstwerk.
Het gaat hierbij niet om dat er iets nieuws gebeurt. Misschien maakt de
conceptuele doorwerking ervan iets duidelijk dat op de een of ander wijze in
kunstwerken en in onze collectieve ervaring al aanwezig is.De fysieke
doorwerking van deze inter-actieve ervaringen, die door recente
ontwikkelingen zo niet veroorzaakt dan toch wordt blootgelegd, is naar mijn
mening hoogst interessant. Hoe gaan wij
'ons' lichaam ervaren? In A Cyborg Manifesto doet Donna Haraway een
poging om een nieuw politiek perspectief te scheppen. Zij doet dit vanuit de
Cyborg. Dit is een cybernetisch organisme - half natuur, half ontwerp -
zonder vaststaande identiteit, een constructie, een fictie. In een inleidend
essay bij de Nederlandse vertaling maakt Karin Spaink duidelijk dat cyborgs
in technische zin nog niet geconstrueerd kunnen worden, maar wel degelijk
bestaan. Aan de hand van uitgebreide voorbeelden maakt zij aannemelijk dat
het zelfgebouwde gedeelte van de hedendaagse mens een ingrijpend onderdeel
geworden is van het mens-zijn. Zij merkt terecht op: "De Cyborg bestaat
allang: wij zijn het zelf. We weten het alleen nog niet, want niemand heeft
ons dat verteld."26 Met andere
woorden: de ervaring van ons lichaam, is in de loop der jaren ingrijpend
veranderd, maar het denken erover en de sociaal-politieke implicaties die dit
denken heeft, daarvan zijn we ons nog niet bewust. De man die zich als vrouw
'voordoet' op Internet is nog een huichelaar: hij is geen echte vrouw.
Vrouwelijke atleten worden 'ontmaskerd' op basis van genetisch onderzoek: met
hun mannelijke chromosomen worden in een klap hun vrouwelijke geslachtelijke
kenmerken en hun zelfbesef teniet gedaan. Maar zijn dergelijk
'ontmaskeringen' geen stuiptrekkingen van een overleefde wetenschap? Chimerische
bestaanswijzen Cyborg of
Chimera, het gaat niet om de fictieve modellen die worden ingezet. Het gaat
om "... an imaginative resource suggesting some very fruitful
couplings:"27 De
Chimera als vrouwelijk 'principe', waarvan overigens het vrouwelijke
onmiddellijk teniet wordt gedaan, biedt een mogelijkheid om vele koppelingen
te maken. Slechts enkele heb ik in dit betoog kort aan kunnen stippen. In een
tijd waarin het begrip 'identiteit' problematisch is geworden, zou ik niet
alleen het 'mannelijke' subjectsdenken ter discussie willen stellen. Ook het
daarin besloten oppositionele denken - en daarmee 'het vrouwelijke - dient bekritlseerd
te worden. Daarmee beoog ik
niet een dialectische synthese zoals De Cauter die verbindt aan de
hermafrodiet. Ik bied een voorstel voor een bestaan in de spanning tussen
identiteit en non-identiteit. Misschien dient het idee dat er een vaststaand
of gefixeerd onderscheid te maken is tussen man-vrouw-dler-plant-machine,
tussen kunstmatig of echt te worden losgelaten. De vanzelfsprekendheid
waarmee de mannelijke identiteit als maatstaf voor allerlei non-identiteiten
zou fungeren komt hiermee op losse schroeven te staan. Praktisch gezien
betekent het dat het geconditloneerd gedrag voor zover dat mogelijk is steeds
opnieuw gedeconstrueerd moet worden. In het verlengde daarvan zou een bestaan
vorm worden gegeven vanuit aandriften die het lichaam voortdurend doorkruisen
en ruimte biedt om de conditionering (mannelijk-vrouwelijk-heterosexueel of
homosexueel gedrag etcetera) to breken. Het gaat echter
niet om een utopisch ideaal waarin 'de mens wordt bevrijd'. Hoogstens om een
verhaal tussen verlangen en belangen van 'de mens'. Het is geen optie voor
een uiteindelijke bevrijding, maar een voorstel een bestaan te aanvaarden dat
altijd al kunstmatig werd gecreëerd. Het is een mogelijkheid om deze
kunstmatigheid te affirmeren en creatief in te zetten, een oproep tot het
scheppen van mythen. In die zin is het misschien niets dan een mythomanie. Terug naar:
|
"By the late twentieth century, our time, a mythic time, we are all chimeras, theorized and fabricated hybrids
of machine and organism..." [14] Chimaera: 1. v., (Gr.
mythol.)monsterdier; 2. v. (m.) (...ren), entbastaard; 3. meest in de vorm chimère (Fr.),v. (m.)(-s),droombeeld, hersenschim.[15]
"Bizarrerie, vermenigvuldigd en herhaald, waar de modernen
terecht de naam chimera aan gegeven hebben, kan de geest slechts verwarren.."[16] |
NOTES/NOTEN