De locatie :: the location

Voormalige Stoomketelfabriek Deprez

Op het NS terrein, aan de Lange Nieuwstraat 172-174 in Tilburg staat de voormalige Stoomketelfabriek van Deprez. Dit gebouw uit 1878, tot voor kort in gebruik door de NS, maakt deel uit van de Spoorzone en is één van de te handhaven industriële monumenten.

Het Deprezgebouw bestaat uit één grote monumentale ruimte van ca. 28 x 26m met daarin acht kolommen. De hoogte tot de onderzijde van de sheddakconstructie is ca 5,5m. Het monumentale gebouw wordt aangeboden in de staat waarin het nu verkeerd. Daglicht komt via de sheddaken en enkele ramen in de achtergevel. Het gebouw is onverwarmd en er is geen toilet aanwezig. Er is wel licht, enkele wandcontactdozen (geen krachtstroom) en er is koud water (geen afvoer in het gebouw). Op dit moment is er een dichte partytent opgezet in de ruimte, waarin wel een straalkachel staat en er is buiten een toiletcabine. In verband met de veiligheidseisen mogen er maximaal 50 personen tegelijk in het gebouw aanwezig zijn.

Het afgelopen jaar hebben diverse activiteiten plaatsgevonden in dit gebouw zoals bijvoorbeeld de tentoonstelling Kermis, Kitsch&Kunst, locatietheater voor de Theater4daagse en van de theatergezelschap de Torenspelers en diverse educatieve projecten van Fontys hogeschool voor de Kunsten.

Met NS is een overeenkomst gesloten waardoor de gemeente economisch eigenaar wordt van het monumentale pand. De voormalige stoomketelfabriek is de beoogde locatie voor Danshuis Station Zuid. De restauratie van het gebouw om dit te kunnen realiseren is in voorbereiding. Naar verwachting kan najaar 2008 met de daadwerkelijke restauratie worden begonnen. Tot die tijd wil de gemeente kunstenaarsinitiatieven graag de gelegenheid geven gebruik te maken van het gebouw voor culturele activiteiten. In overleg met de gemeente kan bekeken worden wat de mogelijkheden zijn.

Korte (bouwkundige) beschrijving van de huidige fabriek.

Oorsprong
De huidige fabriek maakt deel uit van de Spoorzone in het centrum van Tilburg, Voor deze Spoorzone is een structuurplan ontwikkeld waarin de fabriek is opgenomen als één van de te herbestemmen gebouwen. In 1878 werd de ijzergieterij van de firma Klep- Van Velthoven aan de Lange Nieuwstraat in gebruik genomen. De uit Antwerpen afkomstige gebroeders Lekanne, die zich hier Deprez noemden, namen de gieterij in 1884 over en breidden de fabriek gaandeweg uit. In de loop der tijd is er ook een ontwikkeling geweest waarbij fabrieksdelen vervangen en aangepast werden. De bouwsporen hiervan zijn duidelijk afleesbaar in het gebouw aanwezig,

Huidige IJzersmederij en Stoomketelfabriek
Op dit ogenblik bestaat de IJzersmederij en Stoomketelfabriek uit de vier buitenwanden van ongeveer 29 meter lengte en het sheddak. Het sheddak rustend op vier dubbele I-balken wordt ondersteund door acht stalen kolommen en de buitengevels. Het grondvlak van de buitengevels is niet rechthoekig. De voorgevel aan de Lange Nieuwstraat en de rechterzijgevel maken een rechte hoek. De linkerzijgevel staat schuin met twee hoeken naar binnen, waardoor deze een enigszins gebogen vorm heeft. De oorzaak van deze vormgeving was een railverbinding die naar de overzijde van de Lange Nieuwstraat liep. De achtergevel is schuin ten opzichte van de voorgevel geplaatst en maakt met het laatste deel van de linkerzijgevel een ongeveer rechte hoek. De kolommen zijn ten opzichte van de voorgevel in een schuine lijn geplaatst en vormen een ongeveer rechte hoek met de achtergevel. De twee rijen kolommen verdelen de fabriekshal in drie traveeën. Het sheddak ondersteund door de kolommen loopt ongeveer evenwijdig aan de achtergevel.

In de Ijzersmederij en Stoomketelfabriek zijn twee, mogelijk drie kraanbanen geweest. De grootste en zwaarste kraanbaan loopt centraal in de fabriek en sluit aan achter de poort van de voorgevel. Aan de achtergevel zijn uitwendig twee zware gemetselde kolommen in de gevel opgenomen waarin de centrale kraanbaan opgelegd is. Ten behoeve van een optimaal hergebruik van de fabrieksruimte is aan een zijde de koppeling van deze kraanbaan aan de gemetselde kolom verwijderd. In de linkertravee was achter het kantoorgedeelte eveneens een kraanbaan. Deze kraanbaan rustte aan de zijde van de buitengevel op zware gemetselde kolommen. Vanwege de gebogen vorm van die gevel varieert de breedte van de oplegging op deze kolommen.

Noordgevel
De IJzersmederij en Stoomketelfabriek heeft aan de Lange Nieuwstraat (noordgevel) een monumentale representatieve gevel welke opgedeeld is in een kantoorgedeelte, een verhoogd, breed middengedeelte met een brede poort, en een rechterdeel bestaande uit twee bouwlagen met een uitstraling van een magazijn. De gevel is voorzien van een gekorniste geprofileerde Kroonlijst. Het kantoorgedeelte is duidelijk gedetailleerder en decoratiever vorm gegeven dan de andere delen van de straatgevel. De gevels zijn opgetrokken uit machinale baksteen waarnaast hardstenen elementen zijn toegepast. Van deze hardstenen elementen zijn, raamdorpels, geboorte en sluitstenen, traptreden etc. gemaakt. De begane grond is boven een souterrain gebouwd. Het souterrain is aan de straat herkenbaar aan de vier lage raampjes, De straatgevel is voorzien van een gepleisterde plint. De gevel van het kantoor is symmetrisch ingedeeld met centraal de hoog geplaatste toegangsdeur en links en rechts daarvan twee gekoppelde ramen. De gevel van het kantoorgedeelte heeft hoeklisenen. De ramen hebben een segmentboog als overspanning en zijn middels een gietijzeren zuiltje van elkaar gescheiden. Deze zuiltjes hebben een gladde schacht gestileerd Toscaans kapiteel. De dagkanten van de ramen en deur zijn afgeschuind met rode profielstenen. Het fries boven de gevel was voorzien van een mezzanimo met vijf nissen. Omdat de lisenen voorzien zijn van een invulling met tegels is het zeer waarschijnlijk dat ook de vijf nissen voorzien zijn geweest van tegels in rode en okerkleur. Het verhoogde middengedeelte van de straatgevel heeft op de begane grond een brede poort onder een segmentboog waarboven een bovenlicht. Op de verdieping is centraal een breed raam en links en rechts daarvan een smaller getoogd raam. Hierboven tenslotte is een gepleisterde cartouche waarop de naamsaanduiding stond. Met een plat dak sluit het verhoogde midden geveldeel aan op het sheddak. Het rechter geveldeel is eenvoudiger van vormgeving en detaillering Ook dit gedeelte is voorzien van hoeklisenen,. Hierin bevinden zich vijf raamassen. Tussen de tweede en derde raam-as is een liseen in de gevel opgenomen. Boven dit geveldeel is geen mezzanimo, wel is dezelfde frieslijst toegepast. Het gebruik van hardsteen beperkt zich tot de raamdorpels. De geboortesteentjes en de sluitsteen boven de poort zijn van kunststeen. Deze ramen hebben geen sluitstenen, Op de begane grond zijn de geboortesteentjes voorzien van een gebogen binnenkant op de verdieping is de binnenhoek scherp vorm gegeven.

Westgevel en oostgevel
De rechterzijgevel (westgevel) heeft in de travee welke aansluit op de straatgevel op de verdieping onder de kap, twee gevelopeningen en op de begane grond een deur en een raam. Op de overgang tussen de eerste en tweede travee is een liseen in de gevel opgenomen. De dakhellingen van de eerste travee wijken zichtbaar af van de andere traveeën. De tweede travee is op de begane grond voorzien van een rechthoekige gevelopening en de derde en vierde travee zijn voorzien van telkens twee grote rechthoekige gevelopeningen,. De vijfde travee is op de begane grond voorzien van een gevelopening tot op maaiveld niveau. In de topgevels van de vier laatste sheddaken zijn ronde gietijzeren ramen opgenomen. Alle gevelopeningen zijn dichtgezet met plaatmateriaal Achter dit plaatmateriaal zijn voor zover bekend de ramen nog aanwezig.

De linkerzijgevel (oostgevel) heeft aan de straatzijde op de verdieping onder de kap twee getoogde vensters en op de begane rond een groot getoogd venster. Op de overgang van de van iedere travee is een liseen gemetseld. De dakhellingen van de eerste travee wijken af van de overige traveeën. De tweede travee heeft twee getoogde ramen op de begane grond, de derde, vierde en vijfde travee hebben telkens een groot getoogd raam. In de topgevels van de vier laatste sheddaken zijn ronde gietijzeren ramen opgenomen:

Zuidgevel
De achtergevel (zuidgevel) is middels twee zeer zware steunberen in drie delen opgedeeld. De steunberen zijn deels als steunbeer gemetseld maar dienen vooral ook om de centrale kraanbaan in de laatste travee op te vangen. Het linker geveldeel heeft op de begane grond vijf kleine raampjes en recht daarboven zijn op de verdieping twee grote driedelige vensters met bovenlichten. De steunbeer vormt de overgang naar het middengedeelte. Het middengedeelte is vernieuwd en heeft centraal een grote hoge rolpoort. Rechts daarvan vormt de tweede steunbeer de overgang naar een geheel gesloten geveldeel.

Het dak
Het dak bestaat uit vijf asymmetrische zadeldakjes. Vier hebben een gelijke vorm. Een dak heeft andere hellingshoeken. De constructie rust op, twee gekoppelde I-profielen die de oost- en westgevel met elkaar verbinden en op twee plaatsen door stalen kolommen gesteund worden. De kolommen hebben een windverband in de vorm van diagonaal gespannen ronde staven die met een ring in het midden bij elkaar komen. Op deze I-balken rusten telkens tien spanten, twee tegen de zijgevels en acht verdeelt over de breedte van de hal. Tussen de spanten zijn windverbanden aangebracht in de vorm van strip 10x60 mm. De spanten dragen aan de lange zijde vijf gordingen en een voetgording en aan de korte zijde drie lichtere gordingen en een voetgording. Aan de lange zijde liggen op de gordingen, stalen damwandplaten en aan de korte zijde zijn lichtdoorlatende kunststof platen toegepast. Alleen het dakschild aan de straatzijde heeft over de gordingen underlayment platen waarover stalen dakplaten met een imitatie panpatroon. Het centrale gedeelte aan de straatzijde dat hoger opgetrokken is heeft een plat dakje voorzien van bitumineuze dakbedekking.