Identiteit, kunst en cultuur in Cuba....en Nederland
Op een zeer regenachtige, koude zondagavond werden bezoekers
in Calypso ontvangen in een ruimte die een mix tussen Nederlandse en Cubaanse
sferen mocht worden genoemd: sfeerbeelden van het dagelijkse leven in Cuba
werden op verschillende wanden geprojecteerd, zitjes met Cubaanse snacks als
mani (pinda's in typische Cubaanse verpakking zoals die op straat worden
verkocht) en platano frito (gebakken bananenchips) en een ruime voorraad
'Nederlandse' palmen. Kortom, zoveel mogelijk werd een gebruikelijke opstelling
voor lezingen doorbroken en geprobeerd om een informele en toch informatieve
avond te bieden. Bij binnenkomst werd je meteen in het programma opgenomen door
de projectie van de trailer van de documentaire van Henk de Winter, waarin
wervelende beelden waren te zien van het muziek- en dansklimaat in Cuba en de wijze
waarop Cubanen in Nederland dit gevoel trachten over te brengen door middel van
optredens en danslessen, begeleid door de droge, Cherry Duynsachtige stem van
Henk de Winter zelf.
Met een behoorlijk grote opkomst - zeker gezien het slechte
weer - in een interessante mix van personen uit de kunsten,
ontwikkelingssamenwerking, de salsawereld en de Cubagemeenschap in Nederland,
kon het programma van start gaan. Mabel Hietbrink, naast Nathalie Houtermans
oprichter van Mixtura, verzorgde de algemene inleidingen en aankondigingen van
de avond: zij sprak dan ook het welkomstwoord uit namens Mixtura.
Onmiddellijk daarna volgde de lezing van Zairah Begum
Khan, die een heldere introductie gaf over de strategieën die jonge Cubanen
en dan vooral Havanezen uit de wijk Havana Centro - die direct tegen het
toeristische gedeelte van Havana aan ligt - hanteren om te overleven. Zij ging
daarbij in het bijzonder in op een van de meest belangrijke en opvallende
strategieën: het benadrukken van een Afro-Cubaanse identiteit gebaseerd op
Afro-Cubaanse religies en cultuuruitingen.
Hier kon Nathalie Houtermans vervolgens meteen op
aansluiten door een introductie te geven op twee verschillende Afro-Cubaanse
religies en de daaraan verbonden artistieke praktijken en de wijze waarop deze
nog steeds van grote invloed zijn op het dagelijkse leven van Cubanen. Om
vervolgens te betogen dat deze zo diep geworteld zijn in de Cubaanse cultuur,
dat hier misschien sprake is van een volledig verschillend kunstbegrip ten
opzichte van het westerse kunstbegrip. Zij eindigde dan ook met een betoog dat
we als we kunstuitingen van deze maar ook andere niet-westerse culturen op
waarde willen schatten -zowel binnen Nederland als daarbuiten - we er naar toe
moeten om het westerse kunstbegrip los te laten, in plaats van deze artistieke
praktijken in een westers kader te plaatsen, waardoor zij vrijwel altijd het
onderspit delven of tot exotisme verworden.
De performance Acheogún Otá sloot naadloos aan op dit
betoog. Met in het achterhoofd de introductie op de Afro-Cubaanse religies van
Nathalie Houtermans, was hier een experimentele vertaling te zien van
traditionele Afro-Cubaanse dans. Rafael Hernández gaf een vurige
impressie van de personificaties van twee Orisha's - twee goden uit een van de
besproken Afro-Cubaanse religies - met onder andere een vlijmscherpe machete
(soort kapmes) als rekwisiet. De prachtige kostuums van Lory Caldarella,
lieten zien dat zij zich met veel liefde had verdiept in de geschiedenis van
deze Orisha's en de traditionele kostumering, maar dat deze rijke
cultuuruitingen ook voor een Nederlandse ruimte bieden om een eigen beeldtaal
te ontwikkelen.
Siebe Thissen gaf in zijn lezing aan - die qua
tekstritme deed denken aan de ritmiek van Cubaanse muziek - dat er in de
geschiedenis wel degelijk perfecte mixen zijn te vinden, zowel in Nederland als
daarbuiten. Hij hield een vlammend betoog over het kunstbeleid in Rotterdam en
Nederland in het algemeen waarin er nauwelijks ruimte is geweest en - alle
mooie plannen ten spijt - nog steeds niet is, voor deze multiculturele
uitingen.
Om de bezoekers even op adem te laten komen en op informele
wijze vragen te laten stellen aan de sprekers werd er een pauze ingelast,
waarin tevens de Short Film 'La Misión' van Leonardo Peréz werd vertoond.
Deze film met een knipoog naar SF en een snelheid van een videoclip laat zien
dat Cuba allerminst een land is waar geen informatie van buitenaf naar binnen
dringt: buitenlandse invloeden als hiphopmuziek en dus ook Sciencefictionfilms
en videoclips worden wel degelijk opgemerkt door de jonge Cubanen, maar zeker
niet klakkeloos overgenomen. Deze eerste dolby surround sound film van Cubaanse
makelij is een groot succes in Cuba en heeft dan ook verschillende prijzen
gewonnen. De vertoning tijdens deze presentatie was tevens de première in
Europa.
Een aantal bezoekers maakte dankbaar gebruik om rechtstreeks
toelichting te vragen op de lezingen en dieper in te gaan op de materie: zo
werden er vragen gesteld over de invloed van het politieke systeem op de
kunsten in Cuba, de situatie in Nederland voor Cubanen en niet-westerlingen
algemeen en werd er gediscussieerd over de mogelijkheden om Rotterdammers
(Nederlanders) uit niet-westerse culturen meer bij de kunsten te betrekken.
Deze bezoekers leken het er allemaal over eens dat er inderdaad wel een
probleem ligt dat beter zou moeten worden onderkend, maar het is tevens
duidelijk dat er veel actiever naar oplossingen zou moeten worden gezocht.
Uit de lezingen valt in ieder geval de voorzichtige
conclusie te trekken dat Cubanen laten zien - uiteraard met de nodige
kanttekeningen bij deze allerminst ideale samenleving - dat zij in staat zijn
om ondanks en voor een gedeelte dankzij, een toenemende mondiale nivelerende
druk op hun cultuur, een vorm te vinden waarin een grote diversiteit aan
artistieke praktijken kunnen plaatsvinden.
Het is een zeer hybride cultuur waarbinnen al vanuit de
geschiedenis invloeden uit verschillende culturen hun plaats vinden en die ook
in dit opzicht nog steeds in ontwikkeling is. Voorbeelden van Siebe Thissen en
Nathalie Houtermans laten zien dat dit in Nederland allerminst het geval is. Er
is relatief weinig ruimte voor de invloed van andere dan westerse culturen en
als die er al is, moet het op zijn minst binnen het westerse kunst- en
cultuurbegrip passen, zonder dat er echt serieus aan dit begrippenapparaat
wordt getornd.
Dat een geslaagde inter-culturele samenwerking in
Nederland absoluut mogelijk is, werd bewezen door multimediaperformance Simando, die na de pauze werd
gepresenteerd. Rotterdamse experimenteel filmmaker Esther Urlus en
Cubaanse danser/choreograaf Yonel Castilla Serrano ontwikkelden samen
met geluidsspecialist Reinier Rietveld een indrukwekkend werk, waarbij
een installatie tien filmprojectoren zorgden voor een projectie die deel uit
leek te maken van de vloeiende dans van Castilla.
De soundscape, op basis van Afro-Cubaanse muziek, die
vervaagde in zware geluidsgolven, werd speciaal ontwikkeld in samenspraak met
het geluidsritme van de filmprojectoren, dat weer bepalend werden voor het
ritme in de choreografie. Het resultaat was een indringende voorstelling, die
zelfs verstokte hedendaagse dans haters op het puntje van hun stoel deed
zitten.
Zowel Acheogún Otá als Simando werden op
uitnodiging van Mixtura speciaal ontwikkeld voor deze presentatie. Naast op zichzelf al prachtige performances, zijn het zeer geslaagde proefpresentaties geweest,
waarin een aanzet werd gegeven voor het onderzoek naar de wijze waarop er een
gelijkwaardige samenwerking tot stand kan worden gebracht tussen kunstenaars
uit westerse en niet-westerse samenlevingen uit verschillende disciplines, een
van de doelstellingen van Mixtura.
Met Simando kwam er ook een einde aan de officiële
programmering, maar nog geenszins een einde van de avond. Het merendeel van de
bezoekers bleef om te genieten van de muziek van dj Rojo, fragmenten uit
de ruwe versie van de short film Rumba Buena van Natalie P. Azze
en videoregistraties van performances van DPTO te bekijken en een
flinke groep bezoekers waagde zelfs een dansje. Tot aan de sluitingstijd bleef
het behoorlijk druk op de dansvloer en in de zaal.
Colofon
La mezcla perfecta? werd georganiseerd op basis van het
gelijknamige onderzoek dat Nathalie Houtermans in 2002 verrichte in Cuba. In
december 2003 zal er een publicatie verschijnen naar aanleiding van dit
onderzoek. Het was tevens de eerste presentatie van MIXTURA.
De presentatie werd georganiseerd door Mabel Hietbrink en
Nathalie Houtermans van MIXTURA. Zij werden in de productie ondersteund door
Liesbeth Harmsen (vertalingen en gastvrouw presentatie), Jacco van de Ree
(videomontage), Pascal Woudenberg (videotechniek en opnames presentatie),
Carolien Slegers (ontwerp basiswebsite en uitnodiging).
Speciale dank gaat uit naar Lory Caldarella, Yonel Castilla
Serrano, Rafael Hernandez, Reinier Rietveld en Esther Urlus als eerste
kunstenaars waarmee MIXTURA projecten mocht opzetten.
Daarnaast dank aan Alex Adriaansens, voorzitter van bestuur
van MIXTURA, voor zijn raad en daad, Rob Veenendaal (buro luxor) (V) voor de
foto's en Helmi Hansma (H) voor de foto's en alle andere bijstand, Flip
Hendriks en Hans Abelman & Bregje van Woensel (Projectbureau CBK) voor het
beschikbaar stellen van projectoren, Robert voor de balletvloer en Tom van der
Stelt voor het regelen van transport en rekwisieten.
De presentatie kon niet tot stand worden gebracht zonder
samenwerking met CBK Rotterdam en CELL - Initiators of Incidents - en
facilitaire ondersteuning van Calypso. Het onderzoek van Nathalie Houtermans in
Cuba werd mogelijk gemaakt door Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en
Bouwkunst, Amsterdam.