La mezcla perfecta?

Identiteit, kunst en cultuur in Cuba....en Nederland

 

Op een zeer regenachtige, koude zondagavond werden bezoekers in Calypso ontvangen in een ruimte die een mix tussen Nederlandse en Cubaanse sferen mocht worden genoemd: sfeerbeelden van het dagelijkse leven in Cuba werden op verschillende wanden geprojecteerd, zitjes met Cubaanse snacks als mani (pinda's in typische Cubaanse verpakking zoals die op straat worden verkocht) en platano frito (gebakken bananenchips) en een ruime voorraad 'Nederlandse' palmen. Kortom, zoveel mogelijk werd een gebruikelijke opstelling voor lezingen doorbroken en geprobeerd om een informele en toch informatieve avond te bieden. Bij binnenkomst werd je meteen in het programma opgenomen door de projectie van de trailer van de documentaire van Henk de Winter, waarin wervelende beelden waren te zien van het muziek- en dansklimaat in Cuba en de wijze waarop Cubanen in Nederland dit gevoel trachten over te brengen door middel van optredens en danslessen, begeleid door de droge, Cherry Duynsachtige stem van Henk de Winter zelf.

Met een behoorlijk grote opkomst - zeker gezien het slechte weer - in een interessante mix van personen uit de kunsten, ontwikkelingssamenwerking, de salsawereld en de Cubagemeenschap in Nederland, kon het programma van start gaan. Mabel Hietbrink, naast Nathalie Houtermans oprichter van Mixtura, verzorgde de algemene inleidingen en aankondigingen van de avond: zij sprak dan ook het welkomstwoord uit namens Mixtura.

 

Onmiddellijk daarna volgde de lezing van Zairah Begum Khan, die een heldere introductie gaf over de strategieën die jonge Cubanen en dan vooral Havanezen uit de wijk Havana Centro - die direct tegen het toeristische gedeelte van Havana aan ligt - hanteren om te overleven. Zij ging daarbij in het bijzonder in op een van de meest belangrijke en opvallende strategieën: het benadrukken van een Afro-Cubaanse identiteit gebaseerd op Afro-Cubaanse religies en cultuuruitingen.

 

Hier kon Nathalie Houtermans vervolgens meteen op aansluiten door een introductie te geven op twee verschillende Afro-Cubaanse religies en de daaraan verbonden artistieke praktijken en de wijze waarop deze nog steeds van grote invloed zijn op het dagelijkse leven van Cubanen. Om vervolgens te betogen dat deze zo diep geworteld zijn in de Cubaanse cultuur, dat hier misschien sprake is van een volledig verschillend kunstbegrip ten opzichte van het westerse kunstbegrip. Zij eindigde dan ook met een betoog dat we als we kunstuitingen van deze maar ook andere niet-westerse culturen op waarde willen schatten -zowel binnen Nederland als daarbuiten - we er naar toe moeten om het westerse kunstbegrip los te laten, in plaats van deze artistieke praktijken in een westers kader te plaatsen, waardoor zij vrijwel altijd het onderspit delven of tot exotisme verworden.

 

De performance Acheogún Otá sloot naadloos aan op dit betoog. Met in het achterhoofd de introductie op de Afro-Cubaanse religies van Nathalie Houtermans, was hier een experimentele vertaling te zien van traditionele Afro-Cubaanse dans. Rafael Hernández gaf een vurige impressie van de personificaties van twee Orisha's - twee goden uit een van de besproken Afro-Cubaanse religies - met onder andere een vlijmscherpe machete (soort kapmes) als rekwisiet. De prachtige kostuums van Lory Caldarella, lieten zien dat zij zich met veel liefde had verdiept in de geschiedenis van deze Orisha's en de traditionele kostumering, maar dat deze rijke cultuuruitingen ook voor een Nederlandse ruimte bieden om een eigen beeldtaal te ontwikkelen.

 

Siebe Thissen gaf in zijn lezing aan - die qua tekstritme deed denken aan de ritmiek van Cubaanse muziek - dat er in de geschiedenis wel degelijk perfecte mixen zijn te vinden, zowel in Nederland als daarbuiten. Hij hield een vlammend betoog over het kunstbeleid in Rotterdam en Nederland in het algemeen waarin er nauwelijks ruimte is geweest en - alle mooie plannen ten spijt - nog steeds niet is, voor deze multiculturele uitingen.

 

Om de bezoekers even op adem te laten komen en op informele wijze vragen te laten stellen aan de sprekers werd er een pauze ingelast, waarin tevens de Short Film 'La Misión' van Leonardo Peréz werd vertoond. Deze film met een knipoog naar SF en een snelheid van een videoclip laat zien dat Cuba allerminst een land is waar geen informatie van buitenaf naar binnen dringt: buitenlandse invloeden als hiphopmuziek en dus ook Sciencefictionfilms en videoclips worden wel degelijk opgemerkt door de jonge Cubanen, maar zeker niet klakkeloos overgenomen. Deze eerste dolby surround sound film van Cubaanse makelij is een groot succes in Cuba en heeft dan ook verschillende prijzen gewonnen. De vertoning tijdens deze presentatie was tevens de première in Europa.

 

Een aantal bezoekers maakte dankbaar gebruik om rechtstreeks toelichting te vragen op de lezingen en dieper in te gaan op de materie: zo werden er vragen gesteld over de invloed van het politieke systeem op de kunsten in Cuba, de situatie in Nederland voor Cubanen en niet-westerlingen algemeen en werd er gediscussieerd over de mogelijkheden om Rotterdammers (Nederlanders) uit niet-westerse culturen meer bij de kunsten te betrekken. Deze bezoekers leken het er allemaal over eens dat er inderdaad wel een probleem ligt dat beter zou moeten worden onderkend, maar het is tevens duidelijk dat er veel actiever naar oplossingen zou moeten worden gezocht.

 

Uit de lezingen valt in ieder geval de voorzichtige conclusie te trekken dat Cubanen laten zien - uiteraard met de nodige kanttekeningen bij deze allerminst ideale samenleving - dat zij in staat zijn om ondanks en voor een gedeelte dankzij, een toenemende mondiale nivelerende druk op hun cultuur, een vorm te vinden waarin een grote diversiteit aan artistieke praktijken kunnen plaatsvinden.

Het is een zeer hybride cultuur waarbinnen al vanuit de geschiedenis invloeden uit verschillende culturen hun plaats vinden en die ook in dit opzicht nog steeds in ontwikkeling is. Voorbeelden van Siebe Thissen en Nathalie Houtermans laten zien dat dit in Nederland allerminst het geval is. Er is relatief weinig ruimte voor de invloed van andere dan westerse culturen en als die er al is, moet het op zijn minst binnen het westerse kunst- en cultuurbegrip passen, zonder dat er echt serieus aan dit begrippenapparaat wordt getornd.

 

Dat een geslaagde inter-culturele samenwerking in Nederland absoluut mogelijk is, werd bewezen door  multimediaperformance Simando, die na de pauze werd gepresenteerd. Rotterdamse experimenteel filmmaker Esther Urlus en Cubaanse danser/choreograaf Yonel Castilla Serrano ontwikkelden samen met geluidsspecialist Reinier Rietveld een indrukwekkend werk, waarbij een installatie tien filmprojectoren zorgden voor een projectie die deel uit leek te maken van de vloeiende dans van Castilla.

De soundscape, op basis van Afro-Cubaanse muziek, die vervaagde in zware geluidsgolven, werd speciaal ontwikkeld in samenspraak met het geluidsritme van de filmprojectoren, dat weer bepalend werden voor het ritme in de choreografie. Het resultaat was een indringende voorstelling, die zelfs verstokte hedendaagse dans haters op het puntje van hun stoel deed zitten.

 

Zowel Acheogún Otá als Simando werden op uitnodiging van Mixtura speciaal ontwikkeld voor deze presentatie. Naast op zichzelf al prachtige performances, zijn het zeer geslaagde proefpresentaties geweest, waarin een aanzet werd gegeven voor het onderzoek naar de wijze waarop er een gelijkwaardige samenwerking tot stand kan worden gebracht tussen kunstenaars uit westerse en niet-westerse samenlevingen uit verschillende disciplines, een van de doelstellingen van Mixtura.

 

Met Simando kwam er ook een einde aan de officiële programmering, maar nog geenszins een einde van de avond. Het merendeel van de bezoekers bleef om te genieten van de muziek van dj Rojo, fragmenten uit de ruwe versie van de short film Rumba Buena van Natalie P. Azze en videoregistraties van performances van DPTO te bekijken en een flinke groep bezoekers waagde zelfs een dansje. Tot aan de sluitingstijd bleef het behoorlijk druk op de dansvloer en in de zaal.

 

 

 

Foto-impressie

 

Lezing Zairah Begum Khan

 

Lezing Nathalie Houtermans

 

Lezing Siebe Thissen

 

Performance Acheogun Ota

 

Performance Simando

 

Home

 

 

Colofon

 

La mezcla perfecta? werd georganiseerd op basis van het gelijknamige onderzoek dat Nathalie Houtermans in 2002 verrichte in Cuba. In december 2003 zal er een publicatie verschijnen naar aanleiding van dit onderzoek. Het was tevens de eerste presentatie van MIXTURA.

 

De presentatie werd georganiseerd door Mabel Hietbrink en Nathalie Houtermans van MIXTURA. Zij werden in de productie ondersteund door Liesbeth Harmsen (vertalingen en gastvrouw presentatie), Jacco van de Ree (videomontage), Pascal Woudenberg (videotechniek en opnames presentatie), Carolien Slegers (ontwerp basiswebsite en uitnodiging).

 

Speciale dank gaat uit naar Lory Caldarella, Yonel Castilla Serrano, Rafael Hernandez, Reinier Rietveld en Esther Urlus als eerste kunstenaars waarmee MIXTURA projecten mocht opzetten.

 

Daarnaast dank aan Alex Adriaansens, voorzitter van bestuur van MIXTURA, voor zijn raad en daad, Rob Veenendaal (buro luxor) (V) voor de foto's en Helmi Hansma (H) voor de foto's en alle andere bijstand, Flip Hendriks en Hans Abelman & Bregje van Woensel (Projectbureau CBK) voor het beschikbaar stellen van projectoren, Robert voor de balletvloer en Tom van der Stelt voor het regelen van transport en rekwisieten.

 

De presentatie kon niet tot stand worden gebracht zonder samenwerking met CBK Rotterdam en CELL - Initiators of Incidents - en facilitaire ondersteuning van Calypso. Het onderzoek van Nathalie Houtermans in Cuba werd mogelijk gemaakt door Fonds voor Beeldende Kunsten, Vormgeving en Bouwkunst, Amsterdam.